<<TRANSCRIPT PODCAST AFL. 1 MENSTRUATIE. 47 MINUTEN>>

Welkom bij VerRIJK je Kennis: Menstruatie en Overgang, een themapodcast van het A+O fonds Rijk. Mijn naam is Paula Kragten en wij gaan het deze hele aflevering over mijn favoriete onderwerp hebben, menstruatie. Daar hou ik me namelijk fulltime mee bezig, vanuit Period Media, Period! Magazine. En dat komt eigenlijk allemaal voort uit de vraag, waarom vinden wij dit zo’n lastig gespreksonderwerp, die menstruatiecyclus? Waarom schamen wij ons zo? Thuis, gewoon in de communicatie, maar bijvoorbeeld ook richting een zorgverlener of arts en al helemaal op het werk? Deze podcast gaat dus eigenlijk over de vraag of meer kennis de bespreekbaarheid makkelijker zou maken, wat daar de voordelen van zouden kunnen zijn.

Daarvoor gaan we in gesprek met Anneke Valk, zij is bioloog, universitair docent aan Wageningen University. Bevlogen spreker, zoals je zo gaat merken, trainer op dit onderwerp en wij delen dus deze fascinatie, namelijk hoe kan het dat wij ons zo schamen Anneke, welkom.

Dankjewel.

Wij delen een fascinatie, voor menstruatie en voor menstruatieschaamte. Zeg ik dat goed?

Zeker, een fascinatie voor het lichaam in het algemeen, zou ik zeggen, en in het bijzonder dan voor die baarmoeder, de hormonen en menstruatiecyclus.

En hoe is dat bij jou zo gekomen? Want biologie kan overal overgaan, je had hier ook op plantjes kunnen duiken, maar je bent op de mensen op de zoogdieren gedoken.

Ja, mooie vraag. Dus al van kinds af aan had ik echt een verwondering over hoe werkt dat lijf? Hoe kan dat dat al die cellen doen wat ze doen? Dus al je spiercellen, hartcellen, levercellen, al die cellen zijn de hele dag bezig om jou gezond te maken, energie te geven, van alles doen ze. En je hoeft daar niks op aan te sturen. Dat gaat allemaal vanzelf. En daar zat voor mij een enorme verwondering. Ik houd heel erg van dieren. Ik ben heel graag bij dieren in de buurt. Dus ook van hoe lijken we op elkaar? Hoe verschillen we? Hoe zit dat? Zo is het eigenlijk gegroeid en ben ik dierbiologie gaan studeren en ook gaan doceren. En van nature sta ik ook erg sterk in verbinding met mijn lijf. En die cyclus was dus ook iets wat ik al volgde en bij mezelf in de gaten had. Maar ja, ik sprak er niet zo over, want niemand deed dat eigenlijk. Dus dat was ook een soort bepaalde vanzelfsprekendheid dat iedereen dat zelf wel in de gaten zou hebben. Maar dat blijkt helemaal niet zo te zijn.

Nee, dat is niet zo. Maar hoe kwam je dan precies op het punt dat je workshops en dat soort dingen over de cyclus bent gaan geven? Hoe is dat ontstaan?

Ja, dat is vier, vijf jaar geleden gebeurd. Ik was al sportdocent toen ook, dus ik heb me ook laten opleiden om personal trainer te zijn. Ben sportlessen gaan geven. Onwijs leuk. Toen was er een mede-sportdocent en die vroeg aan mij, joh, maar kun jij niet eens een keer een uitleg geven over hoe die cyclus werkt? Want wij geven eigenlijk altijd dezelfde aanwijzingen, maar een vrouw varieert in hoe ze zich voelt en hoe ze presteert. En nou ja, we missen misschien kansen. Kun je daar eens een workshop over geven? Nou, heb ik gedaan. Sloeg in als een bom, werd heel goed ontvangen. Nog een keer gedaan. En toen opeens klopte Wageningen Universiteit aan van, oh, wacht even, kun jij die workshop ook voor ons vitaliteitsprogramma geven? Heb ik ook gedaan. En toen een jaar of twee, drie geleden dacht ik nou, laat ik er dan maar een website over maken. En zo is het balletje gaan rollen eigenlijk.

Oké, je had het net over biologie, cellen, hoe cellen werken. Bij de cyclus spelen ook andere dingen een rol, hormonen natuurlijk. Ik zou zeggen, neem ons eens mee in die fascinatie van hoe werkt dat, want we denken altijd wel dat we weten hoe het werkt, hoe het lijf werkt, maar dat blijkt als je een beetje doorvraagt, toch zelden het geval te zijn. Dus ik zou zeggen, maak ons enthousiast. Hoe werkt die cyclus? En dan bedoel ik het, zeg maar ook het fysiologische deel, maar ook het hormonale deel.

Ja, de cyclus mag je zien als een soort balans. Dus wat het lichaam eigenlijk doet. Evolutie wil heel graag dat dieren zich voorplanten. Dat is een belangrijk stukje ervan. Dus op een gegeven moment is er dan een eicel die gaat rijpen, die komt tot eisprongen uiteindelijk. Dan kan er een bevruchting plaatsvinden en daar kan uiteindelijk een nieuw baby’tje, een nieuw babydier uit ontstaan. Dus dat is een bepaald doel. Maar als je het lichaam klaar maakt voor die zwangerschap, is het in een hele andere staat dan wanneer het op zoek is naar een partner. Dat is een balans. Ik ga hem even in de metafoor plaatsen van een voetbalwedstrijd. Dus je hebt twee helften. Eerste helft, tweede helft. Ander team, ander doel, andere talenten. En dat is eigenlijk aan de hand met de cyclus. Dus als we beginnen bij de menstruatie. Het moment dat je lichaam de baarmoederwand loslaat, dan is het op het moment gekomen waarop er een nieuwe eicel kan gaan springen. Maar dat vraagt enige voorbereiding. Dus het brein gaat die eierstokken aanmoedigen om die volgende eicel te laten springen. Die eierstokken reageren door oestrogeen te gaan maken. Dat oestrogeen stimuleert die verzorgende cellen rondom de eicel om die eicel goed te voeden en te laten groeien en zo. En het dier zelf moet ook van alles gaan doen. Moet een nieuwe partner gaan aantrekken. Moet nieuwsgierig gaan worden. Moet meer gaan bewegen. Moet energie hebben. Moet van alles gaan doen. En dat zie je dus ook. Dus je ziet dat oestrogeen effect heeft op ons brein, op onze spiercellen, hoe we bot aanmaken. Het vrouwtjesdier wordt dan echt sterk. Het is een soort Beyoncé-hormoon. Je wordt er heel aantrekkelijk van. Dan springt die eicel en dan moet het lichaam wat anders gaan doen. Want dan is er de kans dat er inderdaad een bevruchting is en moet het lichaam die bevruchte eicel gaan koesteren en gaan laten innestelen in die baarmoederwand. En dan wordt het dier ook wat rustiger, wat kalmer. Je ziet dat er in het brein bijvoorbeeld de effecten zijn met de neurotransmitter GABA. Dat kalmeert je, laat je dieper slapen. Dus dat is die voorbereiding op die eventuele zwangerschap.

Die 1,5 maximaal per vrouwenleven nog maar, geloof ik. Bij ons zijn het er niet meer zo veel. Terwijl we 500 keer menstrueren.

Klopt, maar dat weet ons lichaam natuurlijk niet met die oeroude evolutie.

Nee, daar heb je een punt.

En op een gegeven moment merkt je lichaam, oh wacht even, er is helemaal geen bevruchte eicel. Er is geen embryo wat aan het groeien is. En dan dalen die concentraties van oestrogeen en progesteron weer. En dan kom je in je volgende menstruatiecyclus terecht. En dan begint het weer opnieuw.

Daarvoor eerst de befaamde PMS-fase.

Ja, uiteraard.

Jij hebt het over twee delen. Wat heel logisch is, staat in de meeste biologieboeken. Tegenwoordig hoor je ook wel meer over vier fasen of zelfs seizoenen van de cyclus. Kun je daar wat duiding bij geven?

Zeker. Dus die vier seizoenen is een tijdje geleden al, ik denk een jaar of vijf, zes, zeven geopperd door de Red School. Dat is op heel veel plekken overgenomen. En die verdeelt de cyclus eigenlijk in vier heel herkenbare seizoenen. Dus de menstruatie is de winter. En dan daarna de toename van oestrogeen is je lente. De periode rond de eisprong de zomer. En alles daarna zou dan de herfst zijn. Dat is best wel een flink stuk. Dat zijn tien dagen. Dus ik zeg meestal dat het vijf seizoenen zijn. Met de herfst dan onderverdeeld in een extra stukje de laatste vijf dagen van de herfst, ongeveer de typische PMS-fase. Dat is dan je stormfase.

Oké, klinkt al heftig inderdaad.

Ja, dat is heftig en kan voor sommige vrouwen ook echt heel heftig zijn. Maar het voordeel van het zien in vijf seizoenen is dat je vierde seizoen ook weer een heleboel kansen geeft. Want die vierde, die stijging van progesteron, kun je als heel positief ervaren. Als veel focus, veel rust, beter slapen, een bepaalde stabiliteit in je lijf. En als je dat vierde seizoen volledig als één seizoen pakt, dan mis je die kans eigenlijk.

Als een negatief seizoen eigenlijk.

Ja, als negatief. Want dat hoor ik vaak, dat dan de herfst negatief zou zijn. Maar niet je hele herfst hoeft negatief te zijn.

Ja, want dat vond ik wel tragisch bij de ovulatiefase, dat die eigenlijk maar één of twee dagen duurt. Dat is de fase waar je het sterkst, het meest op je top zou zijn, het meest out-going, geweldige speeches zou kunnen geven.

En dat varieert natuurlijk ook wel van vrouw tot vrouw. Dus ieder individu is daarin uniek. Dus hoe jouw seizoen zich bij jou manifesteert, kan heel anders zijn dan hoe het bij mij is en bij weer iemand anders en weer iemand anders.

Duidelijk, want misschien moeten we er toch even inkoppen. We gaan er positief in. Want als het over menstruatie gaat, gaat het heel vaak over schaamte, over taboes, over wat er niet goed gaat, over problemen. Nou, deze podcast gaat vooral ook over kansen eigenlijk, wat hier wel leuk is aan leren over je cyclus en kennis daarvan hebben. Maar misschien moeten we toch even duiden: wat zijn de marges? Wat is normaal? Wat is abnormaal? Want veel vrouwen weten dat niet, is duidelijk.

Klopt. En dit is een hele grote vraag. Dus wat is normaal? Dus je kunt op allerlei parameters praten van wat is wel normaal, wat is niet normaal. En ik denk wat heel goed is wat jenu  al zegt, is dat veel vrouwen of veel mensen, laten we het iets breder houden, dat die kennis missen, dat er kennis ontbreekt. En dat als je je kennis niet als basis hebt, is het ook veel moeilijker vast te stellen van, oh, val ik nog in de normale range? Of zit ik eigenlijk bij iets wat te pijnlijk is of te moeilijk is of te veel energie van me vraagt?

Wat is normaal? Als we kijken naar bloedverlies bijvoorbeeld, dat zou ongeveer 80 tot 100 milliliter bloed moeten mogen zijn. Is dat veel meer? Dan is er misschien iets aan de hand. Je pijn zou op een bepaalde manier wel draaglijk moeten zijn. Dus je zou wel nog moeten kunnen werken, ontspannen, je enigszins kunnen bewegen. Lig je echt in foetushouding op de bank, dan is er bij jou misschien iets aan de hand. Als je echt niet kunt functioneren, heb je misschien endometriose of een heftige vorm van PCOS of is er iets anders aan de hand. En dan is het zinvol om hulp te zoeken. En wat erbij een gevaar is, is dat mensen soms hun eigen cyclus extrapoleren naar iemand anders. Dus dan zeggen zij, ja, maar dit kun je toch gewoon dragen? Dit is toch gewoon te doen? En misschien is het voor diegene niet te doen.

Maar dat zit inderdaad ook in doorvragen, denk ik. Of het echt nou ergens woorden aan kunnen geven, durven geven. Daarvoor moet je natuurlijk wel die kennis hebben. Ik hoorde jou een keer zeggen: als er niet over gepraat wordt, dan lijkt het ook niet belangrijk. Dan lijkt het ook geen onderwerp.

Heel goed punt.

Ergens heb ik het idee van dat er, daar doe ik zelf gezellig aan mee, heel veel wordt gesproken en geschreven over menstruatie tegenwoordig. Waarom is die kennis zo belangrijk en waarom is die kennis voor iedereen belangrijk?

Omdat het fundamenteel is. We hebben een dag-nacht ritme. Ja, goeie. We weten dat het zinvol is om ’s nachts te slapen, om te rusten. Bepaalde dingen doe je ’s ochtends, bepaalde dingen doe je ’s avonds. En dat kun je ook aanvoelen in je lijf. De cyclus is een fundamenteel ritme. Het is alleen op een grotere tijdschaal en niet iedereen heeft een cyclus. En jammer genoeg zijn we op dit moment in een moment in de historie waarin er veel mannen de leiding hebben. Mannen hebben die cyclus niet, dus het wordt ook snel vergeten.

Daar wilde ik zo nog even op terugkomen over de mannencyclus.

Ja, dat is helemaal goed. Dat gaan we zo doen. Maar het is onwijs fundamenteel en hormonen hebben een enorme impact op je lijf, op allerlei weefsels en organen. En dat kun je je al voorstellen als je bedenkt van je steekt de straat over en er komt een grote vrachtwagen aan. Je had die vrachtwagen niet gezien. Dus je schrikt en je springt weg. Welke hormonen gieren dan door je lijf?

Adrenaline.

Ja, dus je voelt dat je spieren zich aanspannen, je hart gaat sneller kloppen. Je bent ook gefocust op die vrachtwagen. Je reageert heel snel. Dus dat hormoon, adrenaline, heeft effect op je spieren, je brein, je hartslag. En dat is hoe veelzijdig hormonen zijn.

En dat is ook wel een grappig punt inderdaad, want wij zijn eigenlijk, nou, hoe ouder je bent, hoe meer je hiermee bent opgevoed, dat je niet mag laten zien dat je wordt beïnvloed door je hormonen. Dat is eigenlijk een zwaktebod. Je moet eigenlijk net als mannen in één rechte streep functioneren.

Ja, en dat is ook een gevaar, want we weten ook dat dat stereotype van je moet stabiel zijn ook zwaar is voor mannen. Ook zwaar is voor onze jongens, mannen en iedereen die met dat stereotype moet leven van ‘oh, ik moet ten alle tijde stabiel zijn’. Dat is onzin, dat is waanzin. Dat zijn we niet.

Toch heel even over die mannen en die hormonen. Hoe zit dat met het dagcyclus van mannen? Dat vond ik wel een grappig inzicht namelijk.

Ja, mannen hebben in principe een testosteroncyclus met een piekje rond 9-10 uur ’s ochtends. Het varieert een beetje van persoon tot persoon en er is een bepaalde tendens door het jaar heen. Dus sommige maanden zul je iets meer testosteron hebben en andere wat minder. Dat kan meegaan met de seizoenen van het jaar. Het kan ook afhangen van wat je beleeft samen met je partner. Dus als je partner zwanger raakt bijvoorbeeld, dan daalt jouw testosteron wat. Nou ja, van dat soort interacties zitten er wel in. En over het algemeen is het wat minder uitgesproken dan bij vrouwen.

Oké. Maar goed, mannen hebben ook… Ik las namelijk ergens dat die eigenlijk onvoorspelbaarder was als het dan een voetbalwedstrijd was geweest.

Oh, zeker. Ja, oh, absoluut.

Dat er veel meer verschil is. Want dat vind ik ook zo interessant bij bijvoorbeeld PMS. Dat het niet zo goed meetbaar is. Dat het niet zo goed duidelijk is waarom de ene vrouw daar nu heftiger op reageert dan de ander.

O maar nu gaan we een heel complex stukje doen. Die parkeer ik heel even, komen we zo terug. Testosteron, en dat is ook bij vrouwen zo, maar het hormoon testosteron reageert vrij heftig op externe prikkels. Dus is er competitie bijvoorbeeld, dan zal testosteron wat gaan stijgen. Dan moet ik even graven in mijn geheugen of ik inderdaad wetenschappelijke artikelen heb gelezen waarbij ze dat ook getest hebben op vrouwen. Maar ik ga er helemaal vanuit dat het bij vrouwen ook zo werkt. Op het moment dat je competitief wordt en je gaat de strijd aan, dan stijgt testosteron. En natuurlijk zullen biologische mannen dat dan dus heftiger ervaren dan biologische vrouwen, want hun testosteron niveaus zijn tien keer hoger. Maar testosteron is inderdaad een hormoon, net zoals adrenaline, wat heel sterk reageert op die externe prikkels.

En als we het weer terug nemen naar vrouwen, mensen met een baarmoeder, dan heb je twee belangrijke hormonen. Je noemde net al een…

Ja, dus wij hebben ook testosteron uiteraard, maar ten aanzien van die cyclus zijn met name oestrogeen en progesteron heel belangrijk. En die hebben dus dat voorspelbare ritme. Net zoals dat dag-nacht ritme, wat in principe erg voorspelbaar is. Tenzij je gaat vliegen en je gaat naar een andere tijdzone, dan moet het zich even herstellen. Maar in principe is het goed voorspelbaar en dat zijn oestrogeen en progesteron ook.

Dus daar, met die kennis van hoe dat werkt, kun je je voordeel doen. Want dit is allemaal theorie, zal ik maar zeggen. Maar wat ik me dan afvraag, hoe zet je dat voor jezelf om? Hoe maak je dit… Hoe vertaal je dit naar je eigen situatie? En dan bedoel ik bijvoorbeeld binnen een organisatie, maar ook voor jezelf.

Hele goede vraag. Ik ga hem even aan je terugvragen, want dat is ook mooi voor de luisteraar. Wat zou jij als eerste doen?

Ik zou eens beginnen met een menstruatiedagboek. Of een appje, maar in ieder geval om in kaart te brengen van wat er gebeurt. Want daar worden natuurlijk ook vaak grappen over gemaakt. Zo van dat de partner eerder weet wanneer het PMS-fase is dan degene die erin zit. Dus dat zou ik inderdaad gaan doen.

Ja, maar dat is een hele mooie. Dus je begint met het maar eens in kaart brengen. Opschrijven misschien in een app. Dan mag je helemaal zelf weten wat voor jou het beste past. Of gewoon op papier. En een makkelijk ijkpunt is dan die menstruatie. Dus het moment dat je bloed begint te verliezen. Weet je, dat is mijn dag één. Dan is voor jezelf bijhouden van, oh wacht eens even. Hoe lang is mijn cyclus eigenlijk? Wat ervaar ik fysiek, mentaal, emotioneel? En als je dat voor jezelf een paar maanden bijhoudt, dan gaat voor jou opvallen wat er voor jou toe doet.

Dan gaat het waarschijnlijk ook opvallen als er misschien een medisch probleem is. Als er iets uit de bocht gevlogen is.

Ja, zou kunnen. Zeker in gesprekken met anderen denk ik ook. Dus dat je in eerlijke gesprekken, open gesprekken erachter komt. Oh wacht eens even. De pijn die ik ervaar. Dat is wel heel extreem. Of de onzekerheid die bij mij naar boven komt. Wow zeg. Dat hebben andere mensen helemaal niet zo sterk.

Want als je, dit gaat over de persoonlijke situatie. Wat kun je er zelf aan doen? Bij organisaties gaat het natuurlijk al vrij snel over. Hoe kunnen we het verzuim of verborgen verzuim terugdringen? Productiviteit verhogen? Hoe kunnen we dit nou te gelde maken? Zou ik bijna zeggen.

Oh, ik ben al heel blij als organisaties zo ver komen dat ze hierover nadenken.

Oh, leg eens uit.

Dat is prachtig. Nee, maar ik snap heel goed dat dat een belangrijke motivator kan zijn voor organisaties. Om dat zwijgverzuim, ik noem dat vaak zwijgverzuim, om dat terug te dringen. Dus het verzuim dat nu ontstaat, omdat we de kennis niet hebben en de oplossingen niet voorhanden zijn. En mensen zich dan maar terugtrekken en er niet meer over praten. En ik denk dat het heel logisch is dat zij redeneren vanuit financiële middelen of beperkingen of consequenties. Wat was je vraag ook alweer?

Nou, hoe je het in positieve zin in kan zetten. Productiviteit verhogen, dat hoort er een beetje bij natuurlijk zwijgverzuim terugdringen. Maar in de topsport heb ik me laten vertellen, wordt hier in toenemende mate gebruik van gemaakt van kennis van de cyclus door bijvoorbeeld dieet erop aan te passen, door beter inzicht in blessurekansen, bijvoorbeeld. Nou, allemaal zinnige dingen. Dus dat zou je ook binnen een organisatie kunnen toepassen natuurlijk. Maar hoe zou je dat praktisch kunnen vertalen dan? Je hebt je menstruatiedagboek bijgehouden, dus je weet van nou, rond mijn ovulatiefase ben ik heel goed in presenteren. Ik noem maar wat. En in mijn PMS-fase moet je mij geen functioneringsgesprek laten voeren.

Nou, bijvoorbeeld, dat zijn al hele concrete voorbeelden. Dus als je in gesprek kunt met elkaar en je kunt aangeven wat de cyclus voor jou betekent, dan kun je daar ook wat mee. Dus ik weet bijvoorbeeld op het moment dat ik menstrueer, dan word ik onwijs creatief. Dat is zo mooi. Dan heb ik al mijn beste ideeën en dan wil ik schrijven voor mijn boek en dan wil ik aan de gang en dan werk ik het beste met een koptelefoon op mijn hoofd. En als er dan in een organisatie ruimte voor is om dat te mogen doen, dus dat die flexibiliteit ontstaat, dat is een van de belangrijkste dingen die ook genoemd worden, ook in onderzoeken. Mensen willen graag flexibiliteit en daarnaast een aantal basale voorzieningen. Dus bijvoorbeeld menstruatieproducten of een warme kruik bij de receptie of zo’n deken die zich opwarmt of heel simpel dat er trainingen zijn, dat er workshops zijn. Gewoon hele basale dingen eigenlijk.

Ja, want die menstruatievriendelijke werkplek of period friendly workplace, hoe je het ook wil noemen, die term zingt steeds vaker rond. Dat klinkt als een soort hogere wiskunde. Dat klinkt ingewikkeld, maar jij zegt eigenlijk, ik denk daar eigenlijk hetzelfde over, dat het helemaal niet zo ingewikkeld hoeft te zijn.

Nee, het hoeft zeker niet ingewikkeld te zijn, maar we zijn aan het pionieren. Dus het staat nog niet helemaal helder op papier van wat werkt er dan? Maar gelukkig zijn er al wel organisaties die daarin voorop lopen en als zij hun kennis gaan delen. Op het moment schrijven Filip de Groeve en ik ook een boek hierover van hoe kun je dit nou toegankelijk maken op de werkvloer? Hoe kun je dit nou doen? Wat zijn de concrete stappen? En ik denk dat we aan het leren zijn en hoe meer we delen met elkaar, hoe makkelijker dit wordt.

Ja, want dat delen, daar begint het natuurlijk. Je hebt het theoriegedeelte  Ik verplaats me weer even naar de individuele menstrueerder die werkplek graag of die de voorzieningen zo wil inrichten dat het werk voor haar makkelijker is. Dat kan uit allerlei dingen zijn natuurlijk, omdat je hevig menstrueel bloedverlies hebt en elk uur naar de wc moet of omdat je dubbelgevouwen ligt van de kramp. Dat je je niet kunt concentreren, maar je moet een aanspreekpunt hebben. Hoe start je in jouw optiek?

Je start met het taboe eraf halen. Je start met dat we hebben ook wc-papier, want mensen poepen. Heel simpel gezegd. We hebben handzeep, omdat als je naar het toilet bent geweest, er bacteriën op je handen zitten die je niet op je lunch wilt hebben. Dat is hele basale biologie en dat accommoderen we dus ook gewoon. Daar houden we rekening mee. En het is heel interessant eigenlijk dat er door de jaren heen zo’n groot taboe is komen te liggen op dat menstrueren, op het verliezen van bloed. De menstruatie is een orgaanbloeding die we volkomen negeren. En het is eigenlijk prachtig wat er uit dat lichaam komt. Zitten allemaal stamcellen in, het is helemaal steriel. Dus waarom doen we daar zo moeilijk over?

Ja dat het steriel is inderdaad, daar raak je ook een kern natuurlijk, van de oorsprong van het menstruatietaboe. Inderdaad als je de geschiedenis bekijkt, dan kun je er nog iets bij voorstellen. Als je niet weet hoe het werkt, dan zijn die vrouwen die dagen bloeden best wel eng natuurlijk. Een soort van magisch, voordat de link met de voorplantingscyclus werd gelegd, dat duurde even natuurlijk. Dus maar dat vind ik wel zo fascinerend, want dat kwartje had dus de andere kant op kunnen rollen natuurlijk. Dus dan heb je allemaal grappige voorbeelden, zoals een essay van Gloria Steinem, van wat als mannen zouden menstrueren, dan was het waarschijnlijk een prestigekwestie geweest.

Absoluut, als mannen een baarmoeder hadden gehad, dan zouden ze er keitrots op zijn geweest.

Ja, dat denk ik inderdaad. En op die menstruatiecyclus dus eigenlijk ook, want je doet dat voor een groter doel natuurlijk. Je hebt het niet zelf bedacht.

Het is een oerkracht, laten we dat niet vergeten. De menstruatiecyclus is een oerkracht waaruit uiteindelijk nieuw leven voortkomt.

Inderdaad, het is een oerkracht. Het is ook wel, hoewel we het niet gingen problematiseren allemaal, is het ook wel een bron van ongemak op allerlei niveaus. Is daar een verklaring voor volgens jou? Ik heb wel eens gelezen dat we zo vaker, dat we 500 keer menstrueren en vroeger misschien maar 50 keer, dat dat een reden zou kunnen zijn, dat er meer klachten zijn nu.

Ook dit is weer een hele complexe vraag.

Ik houd van complexe vragen, terwijl dit een hele praktische podcast zou moeten zijn. Maar ja, we doen ons best.

Dus er is veel ongemak, zeg je. En ik denk dat je bedoelt de pijn die mensen ervaren of de heftigheid van de menstruatie.

Ja, of de hevigheid van bloedverlies of PMDD, PMS, dus PMDD de extreme vorm van PMS. Het lijkt soms uit de hand te lopen.

Ja, hoe ik dat vaak kader, maar corrigeer me gerust als ik dit niet correct zie, is dat we op dit moment ook wel in een tijdperk leven waarin er heel veel prikkels en heel veel stress zijn. Veel verstorende factoren ook. Ons eten, onze leefomgeving, alles is niet meer zoals het op natuurlijke wijze was. Dus ik kan me voorstellen dat dat ook effecten heeft op de heftigheid van bepaalde ervaringen. Dus bijvoorbeeld nu mijn studenten aan de Universiteit van Wageningen moeten blijven presteren ook als zij in hun PMS-fase zitten of in hun menstruatiefase als die voor hen heftig is. Ze moeten door. Staat er een examen, moeten ze examen gaan doen. En dat is een bepaalde druk die er heden ten dage is, die er denk ik vroeger minder was.

Ja, daar denk ik even over na, dat weet ik niet helemaal zeker inderdaad. Maar je zou effect kunnen sorteren bij een soort omslag als we hier anders in gingen staan als maatschappij, als organisatie. Dus meer dat biologische vrouwelijke ritme omarmen.

Daar heb je volledig terecht een heel goed punt. Dus als we dit meer omarmen als zijnde, hé maar dit is er gewoon. Dan gaan we daar ook naar zoeken. Bijvoorbeeld als we nu op deze, in de wereld waar we nu in leven, op blote voeten zouden blijven lopen, hebben we allemaal problemen met onze voeten, want dan lopen we in allemaal splinters, en stukjes, weet ik het wat. In glas. Dus je doet schoenen aan. En als het regent doe je waterdichte schoenen aan. Dus je past je aan aan wat er op dat moment is. En met de menstruatiecyclus zijn we nog veel aan het wegstoppen en wegmoffelen.

Is menstruatietrots niet veel logischer dan menstruatieschaamte?

Ja, mooi woord ook.

Ik ben er ook wel een voorstander van.

Maar ja, heel goed punt.

En maar toch weer even terug naar die organisatie. Want we blijven toch ook in theorie hangen. Je gaf praktische voorbeelden van hoe je eigenlijk met een paar stappen die organisatie, de werkplek, iets vriendelijker kunt inrichten. Maar dat creatieve aspect van de invloed van die hormonen op je prestatie, die natuurlijk individueel verschillen, maar op gebied van creativiteit, op het gebied van organisatietalent, focus. Hoe zou je dat, hoe moet je dat in hemelsnaam op je werkplek inrichten?

Iedere organisatie gaat hier een ander antwoord op geven, maar in grote lijnen start het met hierover praten, ontdekken wat je als organisatie wilt doen, dus hoe wil je de vrouw ondersteunen, in haar kracht zetten, haar talenten laten benutten en dan kijken wat past per werkplek. Want het verschilt ook nog eens heel erg: draaien mensen, nachtdiensten of niet, zijn er überhaupt vaste diensten? Denk aan de zorg en het onderwijs. Die mensen die gaan maar door. Dus als je als docent voor de klas staat, dan moet je door. En als je als verpleegkundige bezig bent en je zit in een dienst, dan ga je ook door. Dus dat zijn andere kaders waarbinnen je kunt werken. Maar nogmaals denk ik dat we moeten starten met hierover praten, de kennis hebben welke impact het heeft en het dan gaan doen. Ik bedoel, kijk als er een nieuwe IT-applicatie is, mensen moeten voor het eerst, weet ik veel, met Teams gaan werken of een nieuwe AI module, dan ga je mensen ook onderwijzen en dan ga je ook zorgen dat het een plek krijgt.

Ja, goed punt inderdaad. Je krijgt uitleg over het koffiezetapparaat, maar niet over je mede-collega eigenlijk.

Dus het moet prioriteit krijgen. Daar begint het mee. En een bepaalde toewijding ook vanuit het management of de mensen hoger in de organisatie die zeggen ja, wij vinden dit belangrijk. We willen deze kansen gaan grijpen. We willen dat mensen zich beter voelen, gezonder voelen, hun talenten kunnen benutten. Dat we gaan waarderen dat het menselijk potentieel fluctueert. En ik denk als je dat gaat doen, dat ook mensen die niet menstrueren daar heel erg veel profijt van gaan hebben. Want laten we wel wezen, iedereen heeft dagen waarop energie minder beschikbaar is, minder toereikend is, in andere vormen toereikend is. Dat je mentaal scherper bent, maar emotioneel niet helemaal, of fysiek juist heel sterk.

Nou ja, criticasters zullen misschien ook denken van ja, het is een persoonlijk iets, het is een privé iets. Mijn collega hoeft helemaal niet te weten in welke fase van de cyclus ik zit.

Nee, hoeft ook niet. Je hoeft ook helemaal niet aan collega’s te gaan vertellen in welke fase van je cyclus je zit, of welke pijn je ervaart, of wat het met jou doet persoonlijk. Dat hoeft helemaal niet. Maar de ruimte moet er wel zijn dat jij je persoonlijk kunt ontplooien. Dus stel heel simpel, kijk sommige mensen maken graag aantekeningen op pen en papier, die hebben dan pen en papier. Sommige mensen werken graag met de laptop, die kunnen met de laptop werken. Dus dat je accommodeert dat er verschillen zijn tussen mensen.

Juist, niet zozeer tussen seksen of tussen man en vrouw.

Oh nee, hou op, schei uit.

Ik probeer te duiden. De winst als samenleving, als mens.

Gigantisch hé. Ja, wat ook wel mooi is, of nou mooi is het eigenlijk helemaal niet, mooi is het schrikbarend om te zien dat Nederland staat nu, er is net een rapport uit uit 2025, Nederland staat nu op de twaalfde plek als het gaat om vrouwengezondheid in de wereld. Nummer twaalf. Dat is echt schrikken.

Dat is de Global Women’s Health Index. Ja, dat is inderdaad vrij erg.

Hoe dan?

Nederland doet het eigenlijk zelden, loopt zelden voorop op dit onderwerp. Er zijn natuurlijk een aantal landen ook waar bijvoorbeeld gratis menstruatieproducten in overheidsgebouwen of scholen, universiteiten al verplicht zijn vanuit het oogpunt van inclusiviteit, maar natuurlijk ook van het oogpunt van gezondheid.

Ja, en ik denk inderdaad als we het iets breder trekken dan alleen menstruatie, dus kijken dat een biologische vrouw van een biologische man verschilt en veel meer dan alleen in de lichaamsdelen die bedekt worden door haar bikini.

Ja, zeker.

Haar organen en hoe ze werkt en hoe medicijnen effect op haar hebben. Als we dat gaan erkennen, ja dat gaat ons miljarden opleveren. Dan hoef je mij niet te geloven, dan mag je gewoon de onderzoeken lezen.

Ja, nee, dat klopt. Dat is duidelijk. Dat is inderdaad waar, we laten miljarden kopen. Er worden wel stappen gezet inmiddels. Aantal cao-aanpassingen zijn er inmiddels gedaan. En dan gaat het soms over hele stomme, nou ik zou bijna zeggen stompzinnige voorzieningen zoals op tijd naar de wc kunnen als je conducteur bent of zo. Wat inderdaad niet logisch is, maar wel nodig. Want ja, we hebben inderdaad iedereen nodig om aan het werk te blijven.

Ja, je kunt vanuit verschillende motivaties denken. Dus je kunt denken, oh we moeten bezuinigen of we moeten het potentieel benutten. Of we willen gewoon dat mensen vitaler en gezonder en blijer zijn. En met al die dingen kom je toch op hetzelfde punt uit. Ja en dat is kennis delen.

Verschillen erkennen, gesprekken starten zonder dat dat meteen consequenties heeft voor je promoties of je salaris of wat dan ook. Veiligheid bieden.

Ja nou veiligheid is wel weer een mooi haakje, omdat natuurlijk niet in elke organisatie, niet in elke afdeling of op elke afdeling is dat even makkelijk te implementeren. Jij hebt natuurlijk aardig wat workshops en sessies gegeven. Je krijgt interactie met de zaal.

Wat zijn dingen die jou zijn bijgebleven eigenlijk?

Dat is een hele mooie vraag. Er blijft me van alles bij.

Daar hoopte ik al op. Kom maar door.

Twee dingen denk ik. Mijn eigen persoonlijke verbazing over tot welk niveau de kennis kan ontbreken. Dus soms spreek ik voor universiteiten, hogescholen en dan nog hebben mensen echt geen idee over hoe hun eigen lichaam werkt. En de tweede is dan de enorme gretigheid van de zaal. Paula dat is echt fantastisch. Hoeveel mensen dan willen weten, hoeveel vragen er komen. Wat ze allemaal, de eagerness, ik kom even niet op het Nederlandse woord, maar dat ze zo aan mijn lippen hangen en zoveel willen weten. Dan denk ik, oh wat mooi dat dat dan even een ingang kan zijn. En dan hoop ik dat ze daarna inderdaad podcasts gaan luisteren, boeken gaan lezen, gesprekken gaan starten met elkaar en dan breidt het zich wel uit.

Nou we kunnen wel concluderen dat er best veel gepraat wordt over menstruatie en hormonen. Een stuk meer dan 14 jaar geleden. Of 12 jaar geleden toen ik met Period! Magazine begon. Toen was het echt roepen in de woestijn. Je kreeg toen vragen als: hoezo, menstruatie maar dat is toch helemaal geen taboe? Een paar jaar later komen we erachter dat die ongemakkelijkheid er inderdaad toch is. En nog niet helemaal weg is. Er worden stappen gemaakt. We zijn er nog niet helemaal.

Die ongemakkelijkheid is misschien ook dan mooi om even te duiden waarom dat zo logisch is. Dat we ons ongemakkelijk voelen over dingen waar we nog niet over praten. Dat is namelijk heel logisch. Omdat biologisch gezien wil je graag bij de groep horen. Je wilt bij de groep passen. Want als je niet bij de groep hoort, dat is eigenlijk voor je brein een heel onveilige situatie. Op de savanne was je ten dode opgeschreven als je alleen overbleef. Dus we denken vaak dat we veel moeten doen om bij die groep te horen. Er is ook een onderzoek uit 2022. Dat onderzocht dat ook. En er zaten bijvoorbeeld vragen in die vragenlijst. Zou je naast een vrouw gaan zitten in de bus als je weet dat zij menstrueert? Mensen gaven dan een rapportcijfer. Dat hing ergens tussen de 7 en de 8. Dus mensen zouden dat wel doen. Die zeggen, ja hoor, ik ga wel naast die dame zitten. Maar de volgende vraag was dan, denk je dat iemand anders naast haar in de bus zou gaan zitten? En dan was het rapportcijfer opeens een 5,3. Dus veel lager.

Ja, er is een heel klein onderzoek geweest. Een keer gehoord dat vrouwen, het was een klein Amerikaans onderzoek, dat vrouwen die tampons uit hun tas lieten vallen als incompetenter werden beoordeeld dan vrouwen die dat niet deden. Maar zo zijn we natuurlijk ook, we hadden het al even over de historie van menstruatieschaamte. Dat het misschien vanuit het historisch oogpunt dan nog even te verklaren is geweest. Hoe het zo gekomen is, van de onreinheid en dat we giftig zouden zijn en wijn zou verzuren en melk zou ver… Nou, dus dat verhaal. Wat ik ook nog altijd een mooie vind, is het verhaal over menstruatiegif. Dat in de jaren 70 van de vorige eeuw werd er nog in The Lancet volgens mij gecommuniceerd over of vrouwen inderdaad menotoxine zouden uitscheiden als ze menstrueren dus zo ver gaat dat.

Kun je nagaan wat onjuiste kennis doet.

Zeker, want in heel veel culturen zien we hier natuurlijk nog wel kleine dingetjes van terug natuurlijk. Dat je niet mag koken of zelfs uit je huis wordt verbannen.

Tot zover het taboe inderdaad. Ja, maar dus ook inderdaad dat stukje wat uit dat onderzoek kwam, dat je denkt dat iemand anders er ongemakkelijker bij is dan jij dat zelf bent. En zo vullen we dus in voor de ander en daarmee is de kans groot dat we stil blijven.

Ja, het is ook natuurlijk zo van dat uit onderzoek bijvoorbeeld onder jongeren, Wat dan heel jammer is. Dan denk je, je hebt aan de ene kant een bubbel van meiden die in een soort positieve vibe zijn terechtgekomen. Die worden omringd met cycluspower-achtige Instagram feeds en TikTok filmpjes. Die hier veel meer senang zijn met de cyclus en invloed van hormonen. Maar je hebt ook nog wat onderzoeken van Plan Nederland bijvoorbeeld van een paar jaar geleden. En dan zie je ook dat Nederland het toch niet zo heel goed doet. Dat jongens toch menstruatie vies vinden en dat je dat moet verstoppen.

Ja, ik weet precies waar je naar refereert. Dat rapport dat was schrikken hoor.

Dat was zeker. Dat we zo laag scoren.

Ja, zeker.

Terwijl, ik weet even niet meer wat andere deelnemende landen waren.

Oeganda, Kenia, Brazilië.

Dat is ook een mooi haakje natuurlijk. Naar Wereld Menstruatiedag op 28 mei. In 2014 was de eerste editie. Dat initiatief begon eigenlijk in ontwikkelingsgebieden waar natuurlijk al heel snel duidelijk was van als je vrouwen beter voorlicht over hun cyclus. Zorgt dat ze gezonde menstruatieproducten hebben. Dat ze naar school kunnen. Dat ze aan het werk kunnen. Dat de hele samenleving daarvan profiteert. Pas later kwam eigenlijk het inzicht dat wij hier in de westerse wereld, waar wij dachten al zo goed bezig te zijn, ook zaken hadden als menstruatie-armoede en als menstruatieschaamte. Nou is menstruatie- armoede natuurlijk logisch. Waar armoede is, is menstruatie- armoede. Maar het ging dan ook over de kennis eigenlijk vooral. Dus niet alleen over de producten.

Als we dan weer positiever inzoomen op jouw ervaringen die je opdoet bij bedrijven, bij organisaties, bij studenten. Lessen die we daaruit kunnen leren. De eagerness inderdaad. Ik weet er ook geen…

Ja, de gretigheid.

De gretigheid, heel goed. Juist. Want als je eenmaal begint te leren over die cyclus, wordt het allengs een stuk interessanter.

En het wordt voorspelbaarder. Ja, die voorspelbaarheid vinden mensen zo fijn. Dat geeft zoveel ontspanning. En ook je kunt je eigen innerlijke kritische stem wat kalmeren. Dus als jij weet, wacht even, er komt een periode aan waarin ik misschien wat minder gefocust ben. Hoef je ook niet meer zo boos op jezelf te zijn, dat je wat minder gefocust bent. Dus die kritische stem wordt zachter, wordt milder. Nou, dat geeft al heel veel ontspanning en heel veel ruimte en energie. En dan zijn er ook nog de momenten waarop je beter presteert. Waarop je weet, oh, maar nu kan ik meer gewichten heffen. Of nu kan ik dat podium op. Of nu kan ik extra creatief zijn. Dus die twee dingen samen, ja, dat geeft heel veel ontspanning.

Dus tegen de criticaster luisteraar die nu denkt, ja, dames, klets lekker, allemaal theorie. Maar wat moet ik hier nu mee? Wat betekent dit voor mij?

De criticaster moet dus in gesprek met mensen die hem of haar dierbaar zijn. Die een cyclus hebben. En dus echt gaan praten en echt gaan luisteren.

Maar de criticaster kan natuurlijk ook de persoon met de cyclus zijn.

Tuurlijk. Ja, dat kan. En het kan natuurlijk ook dat jij in jouw persoonlijke cyclus weinig verschillen merkt. Zeker als je anticonceptie gebruikt, kan het zijn dat jouw cyclus veel milder is. Veel rustiger en vlakker is. Dat kan, hè? Maar er zijn nog heel veel mensen die de verschillen wel ervaren.

Ja, sterker nog, als je hormonale anticonceptie gebruikt, heb je eigenlijk geen natuurlijke cyclus. Heb je eigenlijk ook geen menstruatie.

Het hangt een beetje af van welk type. Maar inderdaad, we weten uit onderzoek dat die mensen wat stabieler zijn over het algemeen. Nogmaals, het hangt heel erg af van de anticonceptie die je gebruikt. Het is de momenten van stress of PMS of rusteloosheid zijn minder. Maar de pieken zijn ook minder.

Ja, maar dat maakt dus ook eigenlijk dat de menstruatievriendelijke werkplek of de organisatie vriendelijker maken voor cyclusbewustzijn. Laat ik het zo noemen. Dat je gemene delers hebt in de praktische voorzieningen. Maar dat het eigenlijk voor de rest ook altijd maatwerk is. Omdat een individuele oplossing, omdat je niet iedereen op dezelfde punten uitdagingen ervaart.

Ja, klopt. En ik denk dat we nu ook komen op het punt van wat is je eigen verantwoordelijkheid? En waar houdt de verantwoordelijkheid van de werkgever op? Want de werkgever hoeft niet alles van jou te weten. Dus het gaat echt om, waar we het over hadden, faciliteren, accommoderen, luisteren naar wat er leeft bij jouw mensen en jouw teams. En dan is er altijd een individuele persoon die daar dan zijn weg in mag en kan vinden.

Ja, dat is goed dat je dat aanstipt inderdaad.

Want de oproep is nu eigenlijk ook vanuit het project Menstruatie en Overgang van A+O fonds Rijk, maak het bespreekbaar, trek aan de bel. Maar ja, dat is natuurlijk lastig als individu. Van waarom zou je, ik bedoel, je kunt je gewoon ziek melden als je niet lekker bent. Je hoeft helemaal niet te zeggen waar het over gaat.

Dat kan, ja.

Dus waarom zou het handig zijn om het wel te zeggen? Want de angst is natuurlijk wel van dat het tegen je werkt.

Ja, natuurlijk. En dat is een hele gelegitimeerde angst, dat je die angst hebt. Maar heel even terugkomen op dat ziekmelden als je er erg veel last van hebt. Als het bij ziekmelden blijft en je bent dan alleen thuis met je pijn of met je krampen of wat je dan maar beleeft en er komt geen volgende stap, dan blijf je er ook mee zitten. Dan komt er dus ook geen oplossing. Dat het tegen je gebruikt kan worden. Ja, logisch. Want het wordt nu nog vaak heel negatief gekaderd.

Ja, zeker.

En dat is een groot probleem. En ik snap ook dat mensen daardoor individueel niet gaan praten en niet hun mond opendoen. Dat is logisch. Dus ligt daar een verantwoordelijkheid bij de werkgever en bij organisaties om die veiligheid te gaan bieden. En dat er dus voorzieningen zijn en dat mensen ook niet individueel op hoeven te staan.

Nog even samenvattend. We gaan lekker herhalen. De verantwoordelijkheid van de werkgever, van de organisatie. Je zorgt ervoor dat je werknemers hun werk goed kunnen doen. Je hebt een ergonomische bureaustoel. Je hebt goede verlichting. Je hebt fijne koffie én je hebt voorzieningen voor de cyclus.

Dus dat mensen naar hun cyclus kunnen leven en zij kunnen voor zichzelf aanvoelen of bijhouden. Waar kansen liggen. En ook door in gesprek te zijn met elkaar kun je ook meer ontdekken. Kun je van elkaar leren. En dan wil je dat die mogelijkheden er zijn voor zover dat mogelijk is. Dus nogmaals met nachtdiensten en bepaalde diensten die je moet werken zal dat minder zijn. Maar als de ruimte er is, geef die ruimte. 44:11-44:13

En dan met name ook voor de creativiteit. Dat je gewoon je werkzaamheden kunt afstemmen. Je mails kunt beantwoorden op een bepaald moment. En je presentatie kan voorbereiden op een bepaald moment. Naar de wc kan als het moet.

Ja, dat lijkt zo basaal, maar is echt heel belangrijk.

Ja, nee, dat is inderdaad wel grappig. Dat is simpelste dingen soms vergeten worden.

En dat er een bepaalde ontspanning mag zijn. Hé, maar ik heb een cyclus en het mag. Het is oké. Ik hoef het niet te verstoppen. Ik hoef mezelf niet weg te moffelen. En we weten dat dat heel veel doet met mensen.

Ja, maar goed, als je ook hier de geschiedenis bekijkt. En dan niet meteen duizenden jaren terug. Maar gewoon twee emancipatiegolven terug. Dan was toegeven dat je werd beïnvloed door je hormonale cyclus ongeveer het stomste wat je kon doen. Nog steeds kom je dit tegen. Bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Ik geloof dat Hillary Clinton, of was het Kamala Harris, hier toch op werd … nou op werd beoordeeld in ieder geval. Dat werd uitgesproken van ja, maar wat als zij zo meteen president is? En zij zit in haar PMS-fase? Eigenlijk was ze al lang postmenopauzaal. Maar oké, maakt niet uit.

Maar dan vergeten we dat vrouwen ontzettend veerkrachtig zijn. En op allerlei manieren al kunnen werken, zorgen, het huishouden doen. Allemaal ballen sowieso al in de lucht houden. In iedere fase van hun cyclus. Sowieso al. We doen al ontzettend veel. Dus kunnen we misschien erkenning geven voor het feit. Dat vrouwen op een podium staan. Mensen verzorgen. Advocatensessies. Weet ik veel wat ze allemaal doen. In iedere fase. En we doen het al. Maar geef ons dus even nog meer kans om te stralen waar we kunnen stralen. En om al die talenten te benutten.

Precies. Wel heel goed dat je dit aantipt. Want ik denk ook, als je naar verzuimcijfers kijkt. Er zijn eigenlijk heel weinig verzuimcijfers beschikbaar. Er is eigenlijk nooit onderzoek naar gedaan. Volgens mij moeten we het nog steeds met Radboud-onderzoek doen.

Er zijn wat CBS-cijfers beschikbaar nu sinds twee jaar.

Maar dat was voor het eerst dat ernaar werd gevraagd. Dat is ook wel bijzonder.

Dat is pas heel recent. Maar nog even terugkomen we ook op die hormonen. We zien nu ook dat vrouwen in de overgang vaker om hormoonsuppletie vragen. Dus dat kan. Als dat bij je past dat je dat gaat doen. Wie weet gaan die mannen wel volgen. Gaan die mannen ook eens op hun hoofd krabben. En denken, wacht eens even. Maar wat doen die hormonen eigenlijk met mij? Dus misschien zijn vrouwen op dit moment voorlopers. Voorvechters. En gaat dat straks weer verder uitbreiden. Geen idee.

Samenvattend. Wat is het belangrijkste wat uit deze podcast moet spreken?

Twee dingen. Ontdek wat jouw cyclus voor jou betekent in jouw dagelijks leven. En jouw dagelijkse zijn. Dus ga het voor jezelf ontdekken. Dat is echt geweldig om te doen. En de tweede. Creëer openheid. Of zoek de openheid op. Dus kijk waar je kunt praten. Delen met elkaar.

Op het laatste punt zou ik dan heel graag nog een klein praktisch tipje hebben. Hoe dan?

Het kan op allerlei manieren. Het kan in je eigen vriendengroep. Het kan eventueel met collega’s die je vertrouwt. Geen idee hoe je bent met je collega’s. Als werkgever heb je natuurlijk de verantwoordelijkheid om die openheid te gaan creëren. Of dat nou via e-learnings is of trainings of workshops. Maakt me niet uit. Maar dat je ervoor zorgt dat daar ruimte voor is. Waar we weten gewoon dat zodra mensen kunnen delen, kunnen we leren van elkaar. Kunnen we gaan ontdekken. Dat is zo onwijs en ongelofelijk fundamenteel. Je helpt elkaar ook als iemand moeite heeft met Outlook of AI. Dan ga je dat ook oplossen samen. Als de printer een storing heeft, dan ga je dat ook oplossen. We zijn sociale wezens.

Dus menstruatieverhalen delen. Dat is een belangrijk punt. Dat komt dan goed uit. Want bij deze wilde ik een oproep doen. Wil jij vertellen over de ervaringen die je hebt met menstruatie binnen je organisatie? Laat het weten. Wij zoeken interviewkandidaten. Dappere mensen die hun verhaal willen delen.

O wat mooi.

We hebben veel verteld. Ik denk dat we hiermee aan het eind van onze aflevering zijn gekomen. Of denk je dat ik iets vergeten ben?

Volgens mij hebben we onwijs veel besproken.

We hebben veel aangestipt. Alles door elkaar. Maar hopelijk heeft dat wel een beetje enthousiast gemaakt over het onderwerp. En over hoe leuk het is om meer over je cyclus te weten. Dus dan wilde ik hierbij gaan afsluiten. Dit was het wat betreft deze aflevering. Dank voor het luisteren. De volgende VerRIJK je Kennis: Menstruatie en Overgang themapodcast van A+O fonds Rijk kun je vanaf 28 oktober beluisteren. In die aflevering gaat het over de overgang. Vanaf 27-11 staat de derde podcast online over een ander intrigerend onderwerp. Dat ga je ook een leuk onderwerp vinden. Want die gaat namelijk helemaal over hormonen. Wat doen deze signaalstofjes? En waarom is het zo logisch dat je hier impact van ondervindt? Zowel je op body, je mind, maar zeker ook op het werk. Op de website van A+O fonds Rijk Menstruatie en Overgang, vind je nog wat aanvallende informatie over deze aflevering. Ook meer informatie over Anneke Valk, onze bevlogen spreker. Zoals ik al zei in deze aflevering. Bijvoorbeeld haar website. Met informatie voor als je een lezing of wat dan ook wilt boeken van Anneke. En haar drie luister- en leestips. Vergeet sowieso niet om geregeld even op de website, dit platform te kijken. Want er komen geregeld nieuwe blogartikelen, agendatips, webinars en andere events voorbij. Heb je zelf tips? Laat het weten en stuur een mailtje. Heel veel dank voor het luisteren en jij heel erg bedankt voor je verhaal, Anneke.

Dank je wel, Paula. Was fijn hier te zijn.

[Muziek]