De arbeidsmarkt is structureel aan het veranderen. Hoewel het totaal aantal vacatures inmiddels iets daalt, is het te verwachten dat de arbeidsmarkt in vooral zorg, onderwijs, kinderopvang, veiligheid, rechtspraak, openbaar bestuur en uitvoeringsorganisaties langdurig krap blijft. Veel oudere werknemers zullen tussen 2025 en 2030 met pensioen gaan. De eerste signalen van deze uitstroom zien we al in de toename van het aantal unieke vacatures die we als Rijk hebben ten opzichte van vorig jaar. We merken het ook al in een aantal schaarse functies als ICT-specialisten, juristen en collega’s met financiële kennis. Deze zijn steeds moeilijker om te werven en te behouden.
Dit betekent een toename van de druk op wat we als Rijksoverheid aan dienstverlening kunnen leveren. Die toename heeft vervolgens weer effect op de toenemende werkdruk voor medewerkers. Die was al hoog en neemt daardoor nog verder toe. Dat dit weer kan leiden tot een toename in arbeidsverzuim is geen verrassing – en zo verder. Hoe gaan we daarmee om?
Een steentje bijdragen aan mooie initiatieven binnen het rijk
Dat het arbeidsverzuim behoorlijk hoog ligt binnen de overheid was al een feit en er wordt zeker hard gewerkt om dat omlaag te krijgen. Ik geloof er niet in dat mensen graag ziek thuis zitten. Maar om het arbeidsverzuim aan te pakken ligt voor mij de sleutel vooral in het voorkomen daarvan. De arbeidsmarktproblematiek raakt vele belangrijke thema’s die niet op zichzelf staan, zoals de instroom van nieuw personeel, het onboarden van nieuwe collega’s, de aanpak arbeidsverzuim, leren en ontwikkelen met als doel het behouden van collega´s, vitaal blijven, een inclusieve en sociaal veilige werkomgeving en nog veel meer. Thema’s waar ik mij binnen het Ministerie van Justitie en Veiligheid én nu bij het A+O fonds Rijk hard voor maak.
Voor ik begon bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid, waar ik nu al een aantal jaren als manager bij de Concerndirectie Personeel en Organisatie werkzaam ben, werkte ik als jurist in leidinggevende functies in het HR-vak bij onder meer Defensie en de Politie. Toen ik benaderd werd om me te kunnen inzetten voor het A+O fonds Rijk bedacht ik me dan ook geen moment. Een ontzettend mooie kans om samen als werkgever en werknemers goede initiatieven te ondersteunen die kunnen bijdragen aan de eerder genoemde thema’s. Ik heb al die jaren in het vak veel vanuit de werkgeverszijde aan de overlegtafel gezeten, maar zeker ook af en toe aan de andere kant. Hoewel we soms anders tegen zaken aankijken en scherp de discussie voeren, zitten werknemers en werkgevers er voor hetzelfde belang en dat heb ik ook altijd zo ervaren. Dat zie ik zeker samenkomen bij het A+O fonds Rijk, waar ik veel mooie initiatieven heb zien ontstaan. Ik ga ervan uit dat we met het fonds een steentje bij kunnen dragen aan de ingewikkelde problematiek die ons de komende jaren te wachten staat.
De kwaliteit van leiderschap en HRM
Kort geleden kwam de SER met het advies Waardevol werk: publieke dienstverlening onder druk. Daarin gaf de SER aan dat de krappe arbeidsmarkt in de publieke sectoren op verschillende manieren problematisch is. Niet in de laatste plaats voor de werknemers die te maken hebben met toenemende werkdruk, knellende regelgeving en afnemende motivatie.
De SER doet in het advies een aantal aanbevelingen. Voor de fijnproevers raad ik zeker aan dit te lezen, maar ik wil er alvast één uitlichten die in mijn beeld erg actueel is. Voor extra menskracht is de kwaliteit van leiderschap en HRM van groot belang. De kwaliteit van management en leiderschap moet worden gestimuleerd; uitval, verzuim en vertrek van medewerkers moet worden verminderd met strategisch HR-beleid en het verbeteren van de werkcondities (waardoor mensen die dat willen (meer uren) gaan werken).
Als het gaat om hoe we in ons werk zitten, hoe we mensen betrokken houden en verzuim of vertrek kunnen voorkomen, is oprechte aandacht essentieel. Het goede gesprek is het belangrijkste. Ook ik als leidinggevende zit vaak in de klem tussen deadlines, resultaten en een tekort aan uren op een dag versus de aandacht die je medewerkers wilt geven. Dat is niet altijd makkelijk, want op de resultaten word je eerder door mensen boven je aangesproken. Op de aandacht voor elkaar en de medewerkers word je door medewerkers zelf aangesproken. En dat is terecht! Met elkaar moet je het doen en je primaire rol als leidinggevende is om te luisteren naar wat medewerkers nodig hebben om het beste uit zichzelf te halen. Dat betekent vooral vragen in plaats van opdragen.
Verbinding zoeken binnen teams
Gelukkig zijn we op alle niveaus binnen het Rijk erg betrokken en weten we heel goed wat er nodig is. Geef ruimte: zo ontstaan ideeën en initiatieven die ons verder brengen. Daarvoor is een veilige omgeving waarin medewerkers kunnen zeggen wat ze denken ontzettend belangrijk.
In mijn teams probeer ik zoveel mogelijk de verbinding te zoeken. Dat betekent dat ik ook af en toe de keuze maak om niet meteen te reageren op een mail, maar het gesprek aan ga met een collega omdat het even nodig is. Ik spreek iedereen regelmatig persoonlijk. De tijd van COVID-19 en alle beperkingen maakte nog meer duidelijk hoe belangrijk die verbinding is. We konden niet terugvallen op de vaste regels en kaders, maar moesten experimenteren met wat goed werkte en dat heeft erg mooie ervaringen en leuke manieren van werken opgeleverd. Ik heb veel van die tijd geleerd en vond het leidinggeven vaak juist leuker worden. Om als leidinggevende beter in te spelen op de behoeften van je medewerkers, hebben we bij het A+O fonds Rijk nu twee mooie projecten. Eén richt zich op het omgaan met te veel prikkels op de werkvloer, de ander is een workshop ‘autonomie als drijvende kracht’.
Mensen zijn ook kritisch naar mij. Ik doe zeker niet alles goed, maar dat men mij durft te zeggen wat ze ergens van vinden en dat we er samen iets mee kunnen, zegt wel iets over de sfeer van openheid en vertrouwen die mij als leidinggevende kenmerkt. Dat ligt niet alleen bij mij als leidinggevende. Iedereen heeft een rol: pak die ook! Daarmee voeren we samen het goede gesprek, krijgen we begrip voor elkaar, helpen we elkaar verder en zorgen we dat iedereen meer uit zichzelf kan halen dan gedacht. Dan voorkomen we verzuim en doen we ook wat aan het verminderen van werkdruk. Samen helpen we Nederland een stuk verder.
Ferdinand Schouten, bestuurslid A+O fonds Rijk