Af en toe nemen we als bestuur van het A+O fonds Rijk even wat langer de tijd om het over onszelf als fonds te hebben. Waar zijn we sterk in? Wat kan beter? Waar willen we onze menskracht en ons budget op inzetten? Soms laten we ook iemand vertellen over zijn of haar werk of onderzoek. Zo leer je nog eens wat en het levert nieuwe ideeën op voor het A+O fonds Rijk. Dit keer hebben we Marilieke Engbers uitgenodigd. Engbers is adviseur in leiderschap en verandering en is gepromoveerd op ‘hoe het ongezegde de strategische besluitvorming in besturen beïnvloedt’. Wat is haar visie op psychologische veiligheid en welke rol speelt het ongezegde daarin?
Engbers wil werkgevers en werknemers bewust maken van het ongezegde. Wat kan het ongezegde teweegbrengen en hoe ga je daarmee om? Dat klonk mij in eerste instantie erg vaag in de oren, maar al snel wist zij met voorbeelden uit haar advies- en onderzoekspraktijk duidelijk te maken wat dit betekent. Veel daarvan blijken we intuïtief of uit ervaring al te weten. Engbers gaat een stapje verder: zij wil een taal aanreiken om met elkaar over het ‘ongezegde’ te spreken.
Het belang van samen spreken over het ongezegde
Samen over het ongezegde praten is belangrijk. Iedereen kent voorbeelden van miscommunicatie omdat we elkaar niet begrijpen of niet doorvragen, omdat we denken te weten wat de ander precies bedoelt, of erger: omdat we niet dúrven zeggen wat eigenlijk wel gezegd moet worden. En iedereen kan vertellen wat voor (vaak negatieve) gevolgen dat kan hebben in besluitvormingsprocessen en in de interactie tussen collega’s.
Tijdens overleg
Het ongezegde zie je bijvoorbeeld goed terug tijdens teamoverleggen. Als iemand iets zegt tijdens een overleg, spreekt diegene met een snelheid van 140 tot 300 woorden per minuut. Mensen denken echter veel sneller: tussen de 800 tot 1400 woorden per minuut. Daar zit dus al een flink gat tussen. Voeg daar ook nog de non-verbale communicatie aan toe en je hebt veel wat ongezegd is. Dat ongezegde wordt wel ‘gehoord’, maar door iedereen op een verschillende manier. Een leidinggevende die denkt dat iedereen met hetzelfde beeld uit het teamoverleg komt, kan wel eens van een koude kermis thuiskomen.
Op organisatieniveau
Het ongezegde zie je ook terug in de organisatie in zijn geheel. In een organisatiecultuur kun je drie lagen onderscheiden: de zichtbare kenmerken, die ook voor een buitenstaander herkenbaar zijn, de aangehangen aannames, die iedereen binnen de organisatie kent en de voorbewuste aannames. Dit zijn aannames die je in je hoofd hebt zitten zonder je ervan bewust te zijn, maar die wel je gedrag en uitingen vormgeven: het ongezegde. Dat laatste maakt doelgerichte veranderingen ook zo moeilijk.
Dialoog over het ongezegde
Het ongezegde bespreekbaar maken is niet gemakkelijk. Mensen schieten namelijk al snel in de verdediging. Leidinggevenden en medewerkers moeten luisteren naar wat er niet wordt gezegd en hierover willen vertellen. Voor werknemers betekent dit feedback geven aan hun leidinggevende over de regels binnen de organisatie en het leiderschap. Voor leidinggevenden betekent dit de dialoog aangaan over formele en informele regels. Daarbij is het belangrijk dat het gesprek over het ongezegde plaatsvindt in een veilige omgeving waarin openheid niet wordt genegeerd of afgestraft.
A+O fonds Rijk stimuleert vernieuwende projecten
Dat we daar in de rijksdienst nog wel wat werk te verzetten hebben, is geen nieuws meer. Er is al veel in gang gezet met het programma Werk aan Uitvoering dat als doel heeft het functioneren van uitvoeringsorganisaties te verbeteren. Maar het zal niet gemakkelijk zijn om ervoor te zorgen dat alles gezegd wordt wat er gezegd moet worden. Het A+O fonds Rijk probeert zijn bijdrage daaraan te leveren met projecten als Loyale Tegenspraak en De Mens Centraal. Maar er is nog genoeg budget om ideeën uit de rijksdienst zelf uit te werken en uit te voeren.
Een van de grotere bewegingen van de komende tijd is het hybride werken. Op dat gebied zal nog veel onderzocht, gepionierd en uitgeprobeerd worden. Het A+O fonds Rijk kan medewerkers en organisatieonderdelen daarbij steunen. Heb je een goed idee? Of wil je eens uitproberen of iets werkt? Neem dan eens contact met ons op! Inspiratie kun je alvast opdoen op onze website.
Peter Wulms
Bestuurslid A+O fonds Rijk