Het aankaarten van misstanden of zaken die niet goed lopen is voor veel rijksmedewerkers vaak moeilijk. Daarom in dit artikel aandacht voor sociale veiligheid op de werkvloer. ‘Sociale veiligheid gaat over ruimte om misstanden en dilemma’s bespreekbaar te maken’, vertelt Marco Ouwehand, vakbondsbestuurder bij FNV en voorzitter van A+O fonds Rijk. ‘Een sociaal veilige werkomgeving draagt bij aan innovatie, werkplezier en de bevlogenheid van mensen. Het is daarom onmisbaar voor een gezonde overheid.’
Ruimte om opvattingen en dilemma’s te delen
‘Rijksmedewerkers zijn trots op de rijksdienst en loyaal aan hun werk. Tegelijkertijd zien zij dingen echt verkeerd gaan. Met alle gevolgen van dien voor burgers en overheid. Hoe creëer je een veilige omgeving waarin zij zich vrij en gesteund voelen om hun professionele visie te delen en dilemma’s aan te kaarten? Een belangrijke vraag waarmee we bij A+O fonds Rijk graag samen met medewerkers en leidinggevenden aan de slag gaan. Dit doen we onder andere met het project Loyale Tegenspraak. In dit project onderzoeken we hoe rijksmedewerkers zich makkelijker kunnen uiten en hoe hun stem beter kan worden gehoord. We delen verhalen uit de praktijk, geven workshops en doen aanbevelingen. Zie het als een praktische intervisie, waarbij het goed is om te bedenken dat er niet een methode is die voor iedereen en voor elke situatie werkt. Samen zoeken we naar passende tools, afgestemd op het team en de dilemma’s die spelen.’
Voorkom cynisme en onverschilligheid
Wat zijn het voor dilemma’s waarmee medewerkers worstelen? Marco: ‘Als rijksmedewerker heb je een professionele opvatting over hoe je invulling wilt geven aan je werk en hoe je de burger wilt behandelen. Op het moment dat dit botst met de praktijk, wil je daaraan uiting kunnen geven. Denk aan iemand die werkt bij de Belastingdienst. Deze persoon krijgt te maken met beslissingen van bovenaf die een grote impact hebben op het werk en op het leven van de burger. Dan wil je dat jouw bezwaren serieus worden genomen. Zeker als zo’n beslissing praktisch gewoon onuitvoerbaar is. Is hier geen aandacht voor, dan krijg je een cultuur waarin mensen zich niet meer uitspreken. Cynisme en onverschilligheid liggen op de loer en op termijn verlies je juist de mensen die het verschil maken. Dit zijn de mensen die meedenken, innovatief zijn, een stapje extra zetten en hart hebben voor hun werk.’
Gebrek aan personeel en budget
Marco vervolgt: ‘Een ander voorbeeld gaat over het gebrek aan personeel en budget. Neem het gevangeniswezen; als penitentiair inrichtingswerker (PIW’er) heb je een belangrijke rol in de uiteindelijke re-integratie van gedetineerden. Om die taak goed te kunnen uitvoeren, heb je voldoende ogen en handen op de werkvloer nodig. Tegelijkertijd is er sprake van personeelstekort, ziekteverzuim en een beperkt budget. Wanneer je steeds weer te horen krijgt dat je jouw werk met minder collega’s en middelen moet uitvoeren, ontstaat er wrijving. Je hebt het gevoel dat je tegen een muur oploopt en dat jouw professionele kernwaarden niet meer aansluiten bij de manier waarop je je werk moet doen.’
Sociale veiligheid gaat ook over vooruitgang
‘Sociale veiligheid gaat bovendien niet alleen over dilemma’s delen en misstanden ter sprake brengen. Het gaat ook over vernieuwing en vooruitgang. Juist de mensen op de werkvloer zien vaak wat beter of slimmer kan. In een sociaal veilige werkomgeving is er voldoende ruimte om deze ideeën te bespreken en met elkaar te onderzoeken. Soms kom je dan samen tot de conclusie dat een idee niet uitvoerbaar is, maar het kan ook zijn dat er nu of in de toekomst wel mogelijkheden zijn om hier verder mee aan de slag te gaan. Wat de uitkomst ook is, een open cultuur stimuleert de onderlinge verbondenheid, samenwerking, vernieuwingskracht en het vertrouwen in de rijksdienst. Hierin is een belangrijke rol weggelegd voor de direct leidinggevende. Zorg er bijvoorbeeld voor dat je tijdens een werkoverleg niet alleen instructies deelt, maar dat er ook ruimte is voor inbreng van medewerkers. Blijf daarnaast open en eerlijk communiceren over knelpunten en waarom iets soms niet lukt.’
Verandering stimuleren
Hoe verander je nu een sociaal onveilige werkomgeving in een sociaal veilige omgeving? ‘Hier is geen simpel antwoord op’, aldus Marco. Ondertussen loop je het risico dat het gevoel van onveiligheid van de ene afdeling doorsijpelt naar andere onderdelen binnen het Rijk. Hoe lastig het ook is, het is daarom cruciaal om op een adequate manier actie te ondernemen als er sprake is van onveiligheid op de werkvloer. Zodat medewerkers zich gesteund voelen en de ruimte weer durven pakken om dilemma’s naar voren te brengen. Daar hoort bij dat rijksmedewerkers het vertrouwen moeten hebben dat leidinggevenden en alle lagen daarboven serieus omgaan met deze aandachtspunten. Werken aan sociale veiligheid is daarom iets van alle niveaus. Bij A+O fonds Rijk zijn we daarom juist op zoek naar projecten die vanuit de werkvloer en vanuit verschillende afdelingen ontstaan.’
Sociale veiligheid is van ons allemaal
Sociale veiligheid is een van de speerpunten van het A+O fonds Rijk. Daarom draagt het fonds op verschillende manieren bij aan een open gesprek waarin iedereen gehoord wordt. Heb jij een goed idee om bij te dragen aan een veilige en open cultuur bij de Rijksoverheid? Het A+O fonds Rijk biedt je de kans om je idee in de praktijk uit te voeren via de stimuleringsregeling Samen voor ontwikkeling.
Marco Ouwehand
Voorzitter A+O fonds Rijk, vakbondsbestuurder FNV
